Nasza Japonia […] dlaczego nasza i od kiedy nasza? Nasza od chwili, kiedy zyskaliśmy tam przyjaciół i poznaliśmy możliwie wiele miejsc, które o Japonii mówią najwięcej dla każdego, kto ma oczy do patrzenia.
Andrzej Wajda i Krystyna Zachwatowicz-Wajda
Andrzej Wajda często z podziwem przywoływał ich niezwykłą uprzejmość i kulturę osobistą, krystaliczną uczciwość, legendarną wręcz samodyscyplinę i pracowitość. A nade wszystko rzadko spotykaną bezinteresowność i szczere oddanie idei. Przypomnijmy kilkoro z nich.
Etsuko Takano
Etsuko Takano to Osoba, bez której nie byłoby Muzeum Manggha. Japońska orędowniczka idei budowy krakowskiego Muzeum. Wieloletnia dyrektor Iwanami Hall, nasza Japońska Przyjaciółka, jak zwykli o Niej mówić Fundatorzy – Andrzej Wajda i Krystyna Zachwatowicz.
Pani Takano przez wiele lat dbała o to, by filmy Andrzeja Wajdy prezentowane były japońskiej publiczności. Za jej staraniem i konsekwentnie prowadzonymi rozmowami polski reżyser został przedstawiony do prestiżowej Nagrody Kioto, którą ostatecznie otrzymał w 1987 roku i która stała się zaczynem do powstania Mangghi. Jako osoba publiczna, a przez to wpływowa w japońskim świecie filmowym, zajęła się koordynacją zbiórki funduszy na budowę „japońskiego domu w Krakowie”. Wspierana przez pana Akirę Matsuzakiego ze Związku Zawodowego Kolei Wschodniej Japonii oraz swoje przyjaciółki – panią Yoko Otake i Chieko Akiyamę – zebrała za pośrednictwem różnych przedsiębiorstw, organizacji i kinomanów kwotę ponad miliona dolarów na jego budowę i wyposażenie. Była to obywatelska inicjatywa, wynik dobrej woli i pomocy wielu zwyczajnych ludzi. Za jej przyczyną pojawił się w Muzeum Manggha koncertowy fortepian ufundowany przez dyrektora teatru Himawari – pana Sunaokę. Co roku wspierała organizowany przez nas Japoński Dzień Dziecka Kodomo no hi.
Oto co powiedziała na ceremonii otwarcia Muzeum Manggha:
Gdyby posłużyć się muzyczną metaforą, krakowskie Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej można by przyrównać do czteroczęściowej symfonii. Część pierwsza: Feliks Jasieński. Spotyka Sztukę Japońską, zakochuje się w niej i gromadzi jej zbiór. Część druga: pracownicy Muzeum Narodowego w Krakowie. Trzymają pieczę nad kolekcją Jasieńskiego i przeprowadzają ją bezpiecznie przez straszne dni drugiej wojny światowej. Część trzecia: Andrzej Wajda. Natchniony sztuką japońską, którą oglądał jako dziewiętnastolatek, zostaje reżyserem filmowym. […] I wreszcie w finale: rozpropagowana w całej Japonii akcja zbierania funduszy. W odpowiedzi na apel państwa Wajdów, przy współpracy rządów Japonii i Polski, w akcji wzięło udział 138 tysięcy ludzi miłujących Film i Polskę. […] Sądzę, że symfonia przyjaźni polsko-japońskiej zabrzmi na krakowskim niebie pięknie i donośnie. Całym sercem wyczekuję tej chwili.
Etsuko Takano na ceremonii otwarcia Muzeum Manggha
Etsuko Takano urodziła się 29 maja 1929 roku w Mandżurii. Od 1952 roku związana była ze studiem filmowym Toho. W latach 1958–1961 studiowała na wydziale reżyserii filmowej Institut des Hautes Études Cinématographiques (IDHEC) w Paryżu. Po powrocie do Japonii pracowała jako asystentka reżysera Teinosukego Kinugasy. Napisała i wyreżyserowała kilka sztuk dla telewizji.
W 1968 roku została dyrektorem nowo otwartego ośrodka Iwanami Hall, a od 1974 roku przewodniczyła Équipe de Cinéma, w którym wraz z Kashiko Kawakitą, japońskim krytykiem filmowym, sprowadzała do Japonii zagraniczne filmy. Jej pasją było wyszukiwanie wybitnych i mniej znanych filmów i prezentowanie ich w Iwanami Hall. W 1985 roku objęła stanowisko producenta generalnego przeglądu filmów wyreżyserowanych przez kobiety w ramach Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Tokio. W 1987 roku mianowano ją pierwszym dyrektorem honorowym National Film Center. Została odznaczona i wyróżniona wieloma nagrodami za swoją działalność w Japonii, Francji i Portugalii. W 1993 roku otrzymała Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej. Była autorką kilku książek – Watashi no Cinema Raifu, (Moje życie w kinie) Kokoro ni hibiku Eiga (Filmy, które mnie zachwyciły) oraz Watashi no Cinema Sengen (Mój filmowy manifest).
Etsuko Takano odeszła 9 lutego 2013 roku w wieku 83 lat. Była osobą, która wniosła wielki wkład w budowanie relacji między Japonią a Polską. Promowała nasz kraj z wielkim zaangażowaniem, wielokrotnie organizując przeglądy polskich filmów w Iwanami Hall, spotkania z polskimi reżyserami i aktorami, wspierając działalność Polaków w Japonii.
Polskiej i krakowskiej publiczności mogła dać się poznać z jeszcze jednej strony – w 2000 roku wystąpiła w Muzeum Manggha z pokazem z tańca koreańskiego, którego uczyła się przez kilkanaście ostatnich lat swojego życia. Była Wielką Damą.
Tekst autorstwa Katarzyny Nowak, pierwotnie ukazał się w publikacji „Sprawozdanie z działalności Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha”, r. 2012, s. 86-89. Autorce dziękujemy za zgodę na publikację.
Tamasaburō Bandō V
(jap. 五代目 坂東 玉三郎 ) Godaime Bando Tamasaburō, prawdziwe imię Shin’ichi Nirehara,
Urodził się 25 kwietnia 1950 roku w Tokio.
Jest uczniem wielkiego onnagata Kan’ya Morita XIV (Tamasaburō Bandō IV), po którym w 1964 roku odziedziczył imię. Onnagata to aktor grający w tym teatrze tylko role kobiet.
Tamasaburō Bandō jest laureatem najważniejszych japońskich wyróżnień, w tym Praemium Imperiale (2019) i Kyoto Prize w dziedzinie sztuki i filozofii (2011). Został także uhonorowany tytułem Żywy Skarb Narodowy.
Żywy Skarb Narodowy (Living National Treasure) jest zaszczytnym tytułem nadawanym przez Ministra Edukacji, Kultury, Sportu, Nauki i Technologii wybitnym artystom japońskim zajmującym się tzw. dobrami kultury oznaczonymi jako skarby narodowe. Zgodnie z ustawą z 1950 roku mogą one obejmować niematerialne wartości kulturowe, takie jak: gagaku, nō, bunraku, kabuki, kumiodori, czyli: muzykę, taniec i sztuki sceniczne, a także rzemiosło artystyczne: ceramikę, tkaniny, lakę, metal, lalki, drewno czy papier. Niematerialnymi dobrami kulturowymi są też wyjątkowe umiejętności artystyczne osób, które osiągnęły mistrzowski poziom w swojej dziedzinie i są upoważnione do podtrzymywania, promowania i przekazywania japońskiej tradycji.
W 1994 roku Andrzej Wajda zrealizował w Warszawie film „Nastazja”, w którym w podwójnej roli wystąpił japoński aktor.
Andrzej Wajda o Tamasaburō (cytat pochodzi ze strony wajda.pl):
Film ten zrodził się z teatralnego przedstawienia Nastasja Filipowna, którego pierwsza wersja miała miejsce w Starym Teatrze w Krakowie w 1977 roku. Adaptację powieści Fiodora Dostojewskiego oparłem na ostatnim rozdziale Idioty, w którym książę Myszkin i Rogożyn prowadząc rozmowę nad ciałem Nastazji – powracają do przeszłości.
Przez lata dręczył mnie niepokój, a później pewność, że istnieje jakieś lepsze rozwiązanie scenicznej wersji Idioty. Z pomocą przyszedł mi przypadek. Kiedy w 1981 roku odwiedziłem Kioto, grano tam Damę Kameliową. Tak poznałem Tamasaburo Bando, jednego z największych japońskich odtwórców ról kobiecych.
Tamasaburō Bandō jest postacią niezwykłą. Do teatru Kabuki wkroczył, mając zaledwie sześć lat, jako uczeń Kanya Morita. Niezwykle szybko przyswoił sobie wymagane umiejętności występując jako onnagata – niekiedy zwany także oyama – odtwórca ról kobiecych. Obecnie Tamasaburō Bandō uważany jest za najwybitniejszego onnagata w teatrze japońskim. Skala jego talentu wykracza jednak daleko poza tradycyjne ramy kabuki, gra on również role z klasycznego repertuaru europejskiego, takie jak Lady Makbet, Desdemony, Medei, Julii, Damy Kameliowej, którą obejrzałem wtedy w Kioto. Bez trudu dostrzegłem w nim mój ideał Nastasji. Dziwne, ale pomyślałem wtedy również, że ten młody mężczyzna byłby też znakomitym odtwórcą Myszkina. Cudowna przemiana mężczyzny w kobietę mogłaby wówczas odbywać się na scenie na oczach widzów i pogłębiać jeszcze bardziej tajemnicze psychiczne połączenie Myszkina i Nastasji.
Teatralny spektakl Nastasja był swego rodzaju ewenementem, nic zatem dziwnego, że wzbudził takie zainteresowanie. Niestety, przedstawienie po wielokrotnej prezentacji w Tokio i Osace musiało zejść ze sceny ze względu na inne zobowiązania aktora. Wtedy powstał pomysł realizacji filmu, który mógłby utrwalić nasz spektakl, dając równocześnie szansę na pokazanie go szerszej widowni.
Tamasaburō przystąpił do filmu z doświadczeniami, jakie dało mu niemal sto spektakli Nastasji. W obecności kamery jego gra stała się powściągliwa i niezwykle filmowa – zwłaszcza w interpretacji postaci Myszkina.
Postacie kobiet tworzone przez Tamasaburō Bandō są mi szczególnie bliskie poprzez obecną również w naszej polskiej tradycji idealizację kobiety. Tak właśnie widzi on Nastasję, odkrywając w niej to wszystko, co czyni ją dla mężczyzn (Myszkina i Rogożyna) godną miłości. Więcej, potrafi wzbudzić podziw nawet dla jej wad. Ten wspaniały artysta tworzy nie tyle kobiece typy, ile jakąś wieczną kobiecość, która rodzi się z męskiego zachwytu, i nie jest żadnym naśladowaniem, ani tym bardziej imitacją. Właśnie ta kreatywna forma jest dla nas, Europejczyków, najbardziej uderzającą cechą sztuki japońskiej.
Andrzej Wajda
Spektakl „Nastasja Filipowna” w Starym Teatrze w Krakowie
Premiera: 17 lutego 1977 r.
Reżyseria: Andrzej Wajda
Scenografia: Krystyna Zachwatowicz-Wajda
Obsada:
Parfien Siemionowicz Rogożyn: Jan Nowicki
Książę Lew Nikołajewicz Myszkin: Jerzy Radziwiłowicz
Spektakl „Nastasja” w Benisan Pitt w Tokio
Premiera: 1 marca 1989
Reżyseria: Andrzej Wajda
Scenografia: Krystyna Zachwatowicz-Wajda
Obsada:
Książę Lew Nikołajewicz Myszkin i Nastazja Filipowna: Tamasaburo Bando,
Parfien Siemionowicz Rogożyn: Toshiyuki Nagashima
Film „Nastazja”
Premiera: 14 września 1994 r.
Reżyseria: Andrzej Wajda
Scenariusz: Maciej Karpiński i Andrzej Wajda
Scenografia: Krystyna Zachwatowicz-Wajda
Zdjęcia: Paweł Edelman
Obsada:
Książę Lew Nikołajewicz Myszkin i Nastazja Filipowna: Tamasaburo Bando,
Parfien Siemionowicz Rogożyn: Toshiyuki Nagashima
Kilka z najważniejszych nagród i wyróżnień Tamasaburō Bandō V:
1991, Order Sztuki i Literatury
2009, Nagroda Kikuchi Kan Prize (菊池寛賞, Kikuchi Kan Shō)
2011, Nagroda Kioto
2012, tytuł Żywego Skarbu Narodowego
2019, Praemium Imperiale
2019, Zasłużony dla kultury
Więcej informacji o aktorze na stronie Kyoto Prize: https://www.kyotoprize.org/en/laureates/tamasaburo_bando/
Akira Matsuzaki
Pierwszy przewodniczący Związku Zawodowego Pracowników Kolei Wschodniej Japonii (JREU).
Trudno dziś wyobrazić sobie historię Fundacji Kyoto-Kraków i Muzeum Manggha bez Akira Matsuzakiego. Niezwykły związek, jaki łączył go z odległym krajem w Europie, stanowi wspaniały przykład na to, jak bliska Japończykom była idea solidarności, chęć wzajemnego poznania i pomocy.
Odpowiadając na apel Pani Etsuko Takano, my, związkowcy, rozpoczęliśmy zbieranie funduszy na budowę Muzeum Manggha. Wtedy przypadał jubileusz 5-lecia prywatyzacji Japońskich Kolei Państwowych. Z zapałem staraliśmy się zebrać potrzebne pieniądze, między innymi dlatego, że chcieliśmy podziękować obywatelom, ludziom, którzy nas zauważyli, i nas wspierali. Zaprosiwszy Państwa Wajdów do Japonii, wspólnie przeprowadziliśmy kampanię zbierania funduszy na tokijskim dworcu. Dla nas, związkowców JREU, to wielki honor, że to działanie pomogło w założeniu Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha.
Akira Matsuzaki takimi słowy wspomina akcję zbierania funduszy
Za tymi pełnymi skromności słowami kryje się czyn człowieka niezwykle wrażliwego, miłośnika filmów Wajdy (w szczególności Korczaka) i pilnego obserwatora wydarzeń w odległym kraju. Kiedy w 1981 roku został wprowadzony w Polsce stan wojenny, Akira Matsuzaki zorganizował protest przed polską ambasadą w Tokio, by wyrazić solidarność ze związkowcami z dalekiego kraju.
Szlachetny cel i czysta intencja same w sobie są wartością – może ulotną i mało dostrzegalną – ale bez nich dobro nie może zaistnieć. Tak było z ideą budowy Muzeum Manggha. Te „z zapałem zbierane potrzebne pieniądze” przyniosły sumę miliona dolarów, która zasiliła konto Fundacji Kyoto –Kraków. Nie bez znaczenia był także fakt, że Akira Matsuzaki poczynił także osobisty dar dla fundacji przekazując pól miliona dolarów pozyskane ze sprzedaży działki po rodzicach. Budowa budynku muzeum była coraz bliżej…
Chieko Akiyama
Wybitna dziennikarka, eseistka, krytyk filmowy a przede wszystkim niezwykła osobowość radia poruszała różne tematy z Japonii i z zagranicy.
Przez wiele lat, codziennie od poniedziałku do piątku, japońscy radiosłuchacze wsłuchiwali się w znajomy głos Chieko Akiyamy (1917-2016), która przybliżała im znamienne zjawiska świata kultury.
Chieko Akiyama dowiedziawszy się o istnieniu kolekcji Feliksa Jasieńskiego i inicjatywie Andrzeja Wajdy, niezwłocznie postanowiła przyłączyć się do zbiórki funduszy na budowę i zaangażować w to cały naród. Przez wiele tygodni w cyklicznych audycjach opowiadała słuchaczom o odległym pięknym Krakowie, „uśpionych zbiorach japońskich” i o idei budowy „japońskiego domu” w „polskim Kioto”.
Bez jej opowieści nie znalazłoby się w Japonii prawie 140 000 prywatnych ofiarodawców, którzy wrzucając symbolicznego jena, powiększali kwotę zbiórki.
Na apel Chieko Akiyamy odpowiedziały także wielkie japońskie korporacje i organizacje. Dziennikarka wraz Etsuko Takano i jej współpracownicą Yoko Ohtake podjęły się trudu koordynacji zbiórki, przyczyniając się do jej ogromnego sukcesu.
Prof. Nagao Hyodo
Prof. Nagao Hyodo (ur. w 1936 r. w Tokio) pracował jako dyplomata od 1961 roku, kiedy to podjął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w Japonii. W kolejnych latach pełnił tam szereg odpowiedzialnych funkcji.
Pracował w ambasadach Japonii w Moskwie, Londynie, Manili, Waszyngtonie i Brukseli. Jako ambasador Japonii w Polsce w latach 1993-1997, przyczynił się do ożywienia polsko-japońskich stosunków m.in. w sferze kultury i gospodarki, w tym istotnie angażował się w powstanie Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha”. Podczas otwarcia Centrum Ambasador Nagao Hyodo mówił, że inauguracja działalności Centrum jest z pewnością wydarzeniem epokowym, otwierającym nowy rozdział w historii kontaktów między naszymi krajami. Wraz z żoną Kaoru Hyodo byli częstymi gośćmi Fundacji. Prof. Hyodo jest autorem książki „Mosty przyjaźni. Polska dusza i japońskie serce” (2007).
